tjoeke-tjoeke, puf-puf, huu-huu
De trein komt!
20 september 1839 was een bijzondere dag. Toen werd de eerste ‘ijzeren spoorweg’ van Nederland geopend. Die liep van Amsterdam naar Haarlem. In 1845 kon je al met de trein van Amsterdam naar Arnhem, in 1847 van Amsterdam naar Rotterdam.
De benenwagen
Vroeger reisden de meeste mensen ‘met de benenwagen’, dus te voet. Als je geluk had, kreeg je een lift van een voerman.* In de 17e en 18e eeuw was er al wel openbaar vervoer in de vorm van de trekschuit en de postkoets, maar daar hadden de meeste mensen geen geld voor. Trouwens, lopend ging je bijna net zo snel als met de trekschuit! En reizen per koets was geen pretje, want de wegen waren zo slecht dat je voortdurend heen en weer werd geschud. In de tijd van burgers en stoommachines kwam er een nieuw vervoermiddel: de trein.
Stoommachine op wielen
In de 18e eeuw was in Engeland de stoommachine uitgevonden. Later kwam men op het idee om een stoommachine op wielen te bouwen en over rails te laten rijden. Dat was een stoomlocomotief. Achter de locomotief werd een rij karretjes geplaatst. Dit was de train. Je kon natuurlijk ook rijtuigen achter de loc hangen, dan had je een personentrein. In 1830 werd de eerste railway geopend. Die liep tussen Manchester en Liverpool.
De eerste spoorweg
Een groepje geldschieters liet tussen Amsterdam en Haarlem een spoorweg aanleggen. Op 20 september 1839 was de opening. De rijtuigen werden getrokken door twee Engelse stoomlocomotieven met flitsende Nederlandse namen: De Arend en De Snelheid. Deze eerste trein reed 35 km per uur. Niet snel zou je zeggen, maar wel 7 keer zo snel als de trekschuit!
De eerste spoorwegen werden aangelegd en geëxploiteerd* door particuliere maatschappijen (bedrijven). Maar in het dunbevolkte noorden en zuiden van ons land legden ze geen spoorwegen aan, want daar waren niet genoeg reizigers om winst te kunnen maken. Nederland begon achter te lopen. Daarom besloot de regering in 1860 dat de Nederlandse staat (‘de regering’) zelf spoorwegen moest gaan aanleggen. Toen ging het snel en werd heel Nederland ontsloten. Dat was belangrijk voor de opkomende industrie.
Claude Monet, La gare Saint-Lazare (1877)
De industriële revolutie
Heel lang bleef Nederland een agrarisch land.* Maar omstreeks 1870 begon ook hier de industriële revolutie en kwamen er steeds meer fabrieken. De stoommachines van de fabrieken gebruikten steenkool. Kolen en grondstoffen moesten worden aangevoerd en de producten van de fabrieken moesten worden afgevoerd. Het goederenvervoer via het spoor werd belangrijk. Daarnaast bleef ook het vervoer over water belangrijk.
Rond 1900 had Nederland een dicht spoorwegnet. Er waren meer spoorlijnen dan nu. Het waren voor een deel kleine spoorlijnen, waar stoomtrams reden. Die trams zagen er niet uit als onze trams, maar bestonden uit een kleine stoomlocomotief met een paar wagonnetjes.
Forenzen met de trein
Welgestelde* mensen verhuisden van de stad naar nieuwe villawijken op het platteland. Maar ze bleven vaak wel in de stad werken. Ze gingen dus forenzen.* Dat kon dankzij de nieuwe trein- en tramverbindingen. Maar de arbeiders die in de fabrieken werkten, woonden meestal dichtbij de fabriek en liepen naar hun werk. En kinderen liepen naar school. Op het platteland soms wel 5 kilometer heen en 5 kilometer terug, iedere schooldag weer. In de 19e eeuw hadden veel mensen gewoon geen geld om met de trein te gaan.
* Een voerman is iemand die een paard-en-wagen bestuurt.
* Exploiteren of uitbaten betekent dat je iets (een spoorlijn, bioscoop, winkel e.d.) laat gebruiken door klanten, om er geld mee te verdienen.
* Een agrarisch land is een land met veel boeren en veel boerenland.
* Je bent welgesteld als je veel geld hebt.
* Forenzen of pendelen is reizen tussen je woonplaats en de plaats waar je werkt.
TIP van meester THEO
Tv-aflevering van Het Klokhuis over de eerste spoorlijn (14½ minuut).
Entoen.nu: info over de eerste spoorlijn op de website van de Canon van Nederland.
Entoen.nu: canonclip groep 7 en 8 over de eerste spoorlijn (filmpje van 3:24 min.).
Hier vind je de website van het Spoorwegmuseum in Utrecht.
Surfspin: waar komt het woord ‘trein’ vandaan?
Surfspin: naar het vorige onderwerp van de Canon van Nederland: koning Willem I.
Surfspin: naar het keuzemenu Geschiedenis.
Naar het HOME van de Surfspin.
Geplaatst op 5 juli 2010, het laatst gewijzigd op 27 juni 2014.
© Surfspin 2010-2014