home > geschiedenis > tijd van ontdekkers en hervormers
home > geschiedenis > Canon van Nederland > VOC (overzeese expansie)
home > wereldoriëntatie > aardrijkskunde > poolstreek
Het Behouden Huis,
schoolplaat van J.H. Isings uit 1951.
© Noordhoff
De overwintering op Nova Zembla
In 1596 zeilden twee kleine Hollandse schepen naar de poolstreek. Die moesten onderzoeken of je bovenlangs Rusland naar Azië kon varen. Eind augustus raakte het schip van schipper Jacob van Heemskerck en stuurman Willem Barentsz vast in het ijs. Dit gebeurde bij Nova Zembla, een groot, onbewoond eiland voor de Russische kust. De bemanningsleden bouwden van drijfhout een blokhut. Daarin hebben zij de poolwinter doorgebracht. Hun onderkomen staat bekend als Het Behouden Huis. Een van de overwinteraars, Gerrit de Veer, heeft een boek geschreven over de tocht. Hieruit komen de volgende stukjes.
1 november
We zagen de maan in het oosten opkomen. Als er geen sneeuwstorm was opgestoken, dan hadden we de zon nog net boven de horizon kunnen zien. Het was zo koud dat we niet naar buiten konden.4 november
De zon kwam niet meer boven de horizon. Onze chirurgijn liet een bad maken van een wijnvat, waarin we om beurten gingen zitten stoven. We vingen een witte vos. De beren waren weggegaan en ze zouden niet terugkomen voordat de zon weer opkwam.7 november
De mannen konden niet zeggen of het maanlicht was of daglicht dat ze zagen. Later merkten we dat het midden op de dag moest zijn!20 november
We wasten onze hemden, maar het was zo koud dat de uitgewrongen hemden stijf bevroren zodra ze uit de tobbe kwamen. Toen we ze bij een heet vuur legden, ontdooide alleen de kant vlakbij het vuur.![]()
3 december
Op de muren en tegen het dak zat een laag ijs van wel twee vingers dik. Zelfs het hout van onze kooien was met een ijslaag bedekt. Door de kou was ons uurwerk bevroren.8 januari
We waren verheugd toen we merkten dat de zon op de terugweg was. Het begon overdag steeds lichter te worden.12 januari
s Avonds was het firmament vol sterren. We namen de hoogte van de ster Aldebaran. Alle metingen die we hadden verricht, wezen uit dat we ons op 76° of iets hoger bevonden.17 januari
We merkten dat de zon in aantocht was: overdag was het iets warmer en als we binnen een groot vuur stookten, dan vielen er grote stukken ijs van de wanden en de zoldering.24 januari
Hoewel het volgens de berekeningen niet mogelijk was, zag ik als eerste de rand van de zon boven de horizon uitkomen.30 april
De zon bleef nu ook s nachts helemaal boven de horizon, zodat we hem voortaan dag en nacht zagen.7 mei
Slecht weer met veel sneeuw en noordenwind. We raakten ingesneeuwd en sommigen werden nu wanhopig.Op 14 juni begon de thuisreis. De mannen vertrokken in twee open bootjes, omdat hun schip nog altijd vastzat in het ijs. Eind oktober kwamen ze in Nederland aan. Willem Barentsz is onderweg gestorven. Bij het vertrek uit Het Behouden Huis had hij een briefje achtergelaten. Dat is pas eeuwen later gevonden en ligt nu in het Rijksmuseum in Amsterdam.
Was het plan om om de noord naar Azië te varen onzinnig?
Nee, nou ja: het zou nog bijna drie eeuwen duren voordat de Zweedse ontdekkingsreiziger Nordenskjöld als eerste deze noordelijke doorvaart volbracht. (In 1958 voer de Amerikaanse atoomonderzeeër Nautilus gewoon onder het ijs van het Noordpoolgebied door! Daar hebben de mannen in Het Behouden Huis natuurlijk nooit van kunnen dromen!)
SchoolTV: de overwintering op Nova Zembla (filmpje van 2:36 min.).
SchoolTV: dag en nacht; waarom is het s winters langer donker? (filmpje van 1:59 min.).
Surfspin: lees ook over de ontdekking van Spitsbergen.
Surfspin: naar het keuzemenu Geschiedenis.
Naar het HOME van de Surfspin.
Geplaatst op 21 juni 2005, het laatst gewijzigd op 9 december 2011.
© Surfspin 2005-2011