home > geschiedenis > middeleeuwen > tijd van steden en staten
home > geschiedenis > Canon van Nederland > Hanze (handelssteden in de Lage Landen)
home > wereldoriëntatie > Nederland > provincies > Overijssel
kerndoelen po: 52


middeleeuwse hijskraan

middeleeuwse hijskraan

de Hanze

een laatmiddeleeuws handelsverbond


In het stukje over Floris de Vijfde heb je kunnen lezen dat de eerste Hollandse steden ontstonden in de 13e eeuw. Buiten Holland waren er al eerder steden, onder andere langs de IJssel. Daar lagen Deventer, Doesburg, Zutphen en Kampen. In de 14e eeuw zouden deze IJsselsteden tot bloei komen. Dat was mede te danken aan het Hanzeverbond.


Samen sterker
In 1356 werd in Duitsland een handelsverbond opgericht. Kooplieden uit verschillende handelssteden besloten toen om te gaan samenwerken. Dit verbond heet de (Duitse) Hanze. De belangrijkste Hanzesteden waren de Noord-Duitse havensteden Lübeck, Bremen en Hamburg. Ook Nederlandse steden sloten zich bij deze stedenbond aan, waaronder Deventer, Kampen, Zutphen en Zwolle. Maar ook de Zuiderzeesteden Elburg, Harderwijk en Stavoren werden lid, en verder steden als Groningen, Roermond en Tiel. De Hanzesteden werden welvarend. Er verrezen rijke koopmanshuizen, imposante kerken en grote marktpleinen.


Zeerovers
De Hanze verwierf voorrechten, kortingen en allerlei andere voordeeltjes en had kantoren in alle grote Europese handelssteden. Ook zorgde de Hanze voor veiligheid: er werd zo nodig in konvooi gevaren, in gevaarlijk vaarwater werden bakens uitgezet en er werden oorlogsschepen afgestuurd op zeerovers. De Hanze heeft zelfs oorlog gevoerd met Denemarken, omdat de Deense koning tol wilde heffen op de schepen die door de Sont* van de Noordzee naar de Oostzee voeren!


Gekaapt!

omslag Gekaapt!

Op de Welle, zoals de IJsselkade buiten de muren heette, was het een drukte van belang. Overal lagen goederen te wachten om ingeladen te worden: vaten wijn, pakken en balen van stevig canvas, molenstenen. Kruiwagens, sleperskarren, door sjouwers geduwde vrachtsleden vulden de kaden; daartussendoor liepen vrouwen en kinderen die vertrekkende schepen kwamen uitwuiven. Deftige kooplui, goedgeklede schipheren en sjofele burgers: alles en iedereen liep door elkaar, gaf bevelen of volgde die op.
Langs de loskade deinden de koggen, sommige klaar voor vertrek, andere wachtend op hun beurt. Acht zouden er die dag uitvaren, de overige gingen morgen, of overmorgen, of volgende week …

Dit is een citaat uit Gekaapt!, een boek van Thea Beckman. Het speelt zich af omstreeks 1400. Hoofdpersoon is Gerlof, de zoon van de rijke koopman Pieter Eekhout uit de Hanzestad Kampen. Als Gerlof 15 is, maakt hij zijn eerste handelsreis. Tijdens de oversteek van Brugge naar Londen gaat het mis: de kogge wordt overmeesterd door een beruchte zeeroversbende. Gerlof en zijn oom worden gevangengezet. De rovers willen hun twee gijzelaars pas vrijlaten als Pieter Eekhout een hoge losprijs betaalt!

Gekaapt! is een spannend boek. Je leert over de Hanze: over de goederen die werden vervoerd, de havens die werden aangedaan, over de gevaren op zee, en ook over het leven in een middeleeuwse handelsstad als Kampen. En net als in een film zit er ook een liefdesverhaal in, speciaal voor de meiden. ;-)

(Gekaapt! verscheen in 2003 bij Uitgeverij Lemniscaat.)

Wat werd er verhandeld?
De Hanzesteden handelden in graan, hout, zout, vis, boter en kaas, bier en wijn, bijenwas, laken* en pelzen. De Bergenvaart was de handel met de Noorse havenstad Bergen. De Hanze had daar het monopolie: alleen Hanzeschepen mochten producten uit Bergen verschepen. Het draaide in Bergen om stokvis. Dat is kabeljauw die in het noorden van Noorwegen was gevangen en daar in de wind was gedroogd. Stokvis was na haring het belangrijkste visproduct. Vooral Deventer kooplieden voeren op Bergen.


Als haringen in een ton…
De Schonenvaart was de vaart op Schonen (Skåne). Dat was een Deense landstreek in wat nu Zuid-Zweden is. Voor de kust van Schonen werd heel veel haring gevangen. Haring was in de middeleeuwen net als brood en bier dagelijkse kost, dus heel belangrijk. De haring werd ter plekke gezouten en gekuipt*. Verschillende Nederlandse Hanzesteden hadden in Schonen hun eigen stukje land.


De Hanze beleefde zijn bloeitijd in de 14e en het begin van de 15e eeuw. Omstreeks 1450 werd de Hanze overvleugeld. Eerst door Brugge en Antwerpen, later door Holland en Engeland. Holland ging de Oostzeehandel beheersen. De Oostzeehandel werd de pijler van de gouden eeuw.


* De Sont is het smalle stukje zee tussen Denemarken en Zweden.
* Laken is geweven wollen stof.
* Kuipen is het verpakken in vaatjes.

 

Het Klokhuis over de Hanze (14½ minuut).

Get Microsoft Silverlight
Bekijk de video in andere formaten.



Surfspinkatern De Hanze. Tekst met 11 vragen (pdf, 3.10 MB).
Surfspin: naar het vorige onderwerp van de Canon van Nederland: Floris de Vijfde.
Surfspin: naar het volgende onderwerp van de Canon van Nederland: Erasmus.
Surfspin: naar het keuzemenu Geschiedenis.
Naar het HOME van de Surfspin.


Geplaatst op 29 oktober 2008, het laatst gewijzigd op 21 december 2012.

© Surfspin 2008-2012